เมื่อเครื่องแต่งกายไม่ใช่เพียงสิ่งที่เราไว้ใช้สวมใส่ แต่คือการบอกเล่าเรื่องราวทางวัฒนธรรมและอัตลักษณ์ของชาติ ‘ชุดไทยพระราชนิยม’ ก็เป็นหนึ่งในสัญลักษณ์ที่แสดงความเป็นไทยและสะท้อนประวัติศาสตร์อันล้ำค่า ซึ่งเกิดจากแรงบันดาลพระราชหฤทัยของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ที่มีสายพระเนตรอันกว้างไกลช่วยฟื้นฟูความสวยงามดั้งเดิมให้กลับมามีชีวิตอีกครั้ง โดยสมเด็จพระพันปีหลวงทรงมีพระราชดำริเกี่ยวกับการแต่งกายไว้ว่า “เครื่องแต่งกายไทยควรมีเอกลักษณ์ชัดเจนและงดงามในแบบของเราเอง” และในที่สุดความงามเหล่านี้ก็ได้ออกมาให้ทุกคนเห็นเป็นที่ประจักษ์ผ่าน ชุดไทยพระราชนิยม 8 แบบ แต่กว่าจะออกมาเป็นความสวยงามที่ทุกคนได้เห็นฉลองพระองค์ตลอดที่ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจทั้งในและต่างประเทศล้วนมีเรื่องราว วันนี้แอลเลยขอพาย้อนประวัติศาสตร์อันน่าจดจำที่จะตราตรึงใจทุกคนไปตลอดกาล
A Royal in The Best-Dressed Hall of Fame
สมเด็จพระพันปีหลวงทรงได้รับการยกย่องให้เป็นหนึ่งในสุภาพสตรีที่แต่งกายงดงามที่สุดในโลกในปี พ.ศ. 2503, 2504 และ 2507 ซึ่งพิสูจน์ให้เห็นถึงบทบาทสำคัญของพระองค์ในการเผยแพร่วัฒนธรรมไทยผ่านแฟชั่นอย่างเห็นได้ชัด และในปีถัดมา พ.ศ. 2508 ก็ได้รับการจารึกไว้ใน 12 the World’s Best – Dressed Women Hall of Fame 1965 ที่นครนิวยอร์ก สหรัฐอเมริกา ในฐานะที่ทรงเป็น 1 ใน 12 สุภาพสตรีที่แต่งกายงดงามที่สุดในโลก ซึ่งสิ่งที่พระองค์ทอดพระเนตรเห็นไม่ใช่แค่เพียงการนำวัฒนธรรมไทยไปเผยแพร่เท่านั้น แต่ยังได้ร่วมงานผสมผสานผ้าไทยกับนักออกแบบชาวต่างชาติอย่าง Pierre Balmain เพื่อให้เข้าใจบริบทของต่างประเทศและมีความร่วมสมัยอีกด้วย
Reflecting Cultural Traditions
การเสด็จประพาสต่างประเทศในแต่ละครั้งของสมเด็จพระพันปีหลวงไม่เพียงแต่เป็นพระราชกรณียกิจทางการทูตเท่านั้น แต่ยังทรงนำวัฒนธรรมไปเผยแพร่ผ่านสิ่งเล็กๆ น้อยๆ อย่างฉลองพระองค์ที่ทรงสวมใส่ในยุคที่สยามกำลังเปลี่ยนแปลงเป็นประเทศไทย เป็นโอกาสที่เหมาะสมที่ชาวต่างชาติจะได้รู้จักประเทศไทยมากยิ่งขึ้น และแน่นอนว่าฉลองพระองค์ก็สะกดทุกสายตาด้วยวิธีการสวมใส่ที่ไม่เหมือนชาวต่างชาติ ทั้งการถักทอของผ้าไหม เครื่องประดับทอง และรูปแบบการสวมใส่ ก็ทำให้ชุดไทยกลายเป็นอีกหนึ่งความโดดเด่นที่แปลกตาในสมัยก่อน
Royal Duties
ในอดีตที่อิทธิพลจากตะวันตกได้เข้าสู่ประเทศไทย ดูเหมือนว่าชุดไทยกำลังจะหายไปจากวิถีชีวิตของผู้คน เพราะล้วนแต่งกายตามแบบสากลทั้งในชีวิตการทำงานและในชีวิตประจำวัน แต่แล้วชุดไทยก็ถูกนำกลับมาฟื้นฟูใหม่จากพระราชดำริของสมเด็จพระพันปีหลวงว่าชุดไทยไม่ควรจะสูญหาย และพระองค์ก็ทรงริเริ่มพระราชกรณียกิจต่างๆ เกี่ยวกับผ้าไทยขึ้นมาเพื่อให้มรดกของชาติกลับมามีชีวิต และสามารถสวมใส่ได้จริง อย่างการรื้อฟื้นอาชีพทอผ้าขึ้นมาใหม่ให้กับกลุ่มสตรีในหมู่บ้าน ซึ่งไม่เพียงแต่เป็นการสืบสานวัฒนธรรมไทยเท่านั้น แต่ยังสร้างงานสร้างอาชีพให้กับชาวบ้านอีกด้วย
ในอดีตที่อิทธิพลจากตะวันตกได้เข้าสู่ประเทศไทย ดูเหมือนว่าชุดไทยกำลังจะหายไปจากวิถีชีวิตของผู้คน เพราะล้วนแต่งกายตามแบบสากลทั้งในชีวิตการทำงานและในชีวิตประจำวัน แต่แล้วชุดไทยก็ถูกนำกลับมาฟื้นฟูใหม่จากพระราชดำริของสมเด็จพระพันปีหลวงว่าชุดไทยไม่ควรจะสูญหาย และพระองค์ก็ทรงริเริ่มพระราชกรณียกิจต่างๆ เกี่ยวกับผ้าไทยขึ้นมาเพื่อให้มรดกของชาติกลับมามีชีวิต และสามารถสวมใส่ได้จริง อย่างการรื้อฟื้นอาชีพทอผ้าขึ้นมาใหม่ให้กับกลุ่มสตรีในหมู่บ้าน ซึ่งไม่เพียงแต่เป็นการสืบสานวัฒนธรรมไทยเท่านั้น แต่ยังสร้างงานสร้างอาชีพให้กับชาวบ้านอีกด้วย
Chud Thai: Dressing the Nation in Heritage
ปี 2503 คือจุดเปลี่ยนครั้งสำคัญหลังจากที่สมเด็จพระพันปีหลวงได้ตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 เสด็จพระราชดำเนินเยือนต่างประเทศ ซึ่งพระองค์ทอดพระเนตรเห็นว่าการปรากฏพระองค์จำเป็นต้องมีฉลองพระองค์ที่แสดงถึงเอกลักษณ์ที่ชัดเจน จึงมีพระราชดำริในการออกแบบเครื่องแต่งกายใหม่ที่ผสานความงามแบบไทยโบราณเข้ากับความร่วมสมัยแบบสากล จากพระราชดำริในครั้งนั้น ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ผู้เชี่ยวชาญค้นคว้าการแต่งกายในราชสำนักโบราณ แล้วนำมาประยุกต์เข้ากับการตัดเย็บสมัยใหม่ ก่อนจะพัฒนาเป็น ‘ชุดไทยพระราชนิยม’ ซึ่งภายหลังกลายเป็นต้นแบบของชุดประจำชาติไทยที่ใช้มาจนถึงปัจจุบัน
ชุดไทยพระราชนิยมทั้ง 8 แบบ สะท้อนความงดงามและเอกลักษณ์ของวัฒนธรรมไทย เริ่มจาก ชุดไทยเรือนต้น เรียบง่าย เหมาะกับงานที่ไม่เป็นทางการ ชุดไทยจิตรลดา เป็นทางการขึ้นเล็กน้อย ชุดไทยอมรินทร์ สำหรับงานพิธีการยามค่ำ ชุดไทยบรมพิมาน ใช้ในงานพระราชพิธี เสื้อแขนยาวคอกลมสวมกับผ้านุ่งจีบ ชุดไทยศิวาลัย ห่มสะพักทับเพิ่มความสง่างาม ชุดไทยดุสิต สำหรับพิธีเต็มยศกลางคืน เสื้อคอกว้างไม่มีแขน ปักดิ้นเงิน ดิ้นทอง ชุดไทยจักรี ท่อนบนเปิดไหล่ด้านเดียวเป็นสไบติดผ้านุ่งจีบ และสวยอย่างตราตรึงกับ ชุดไทยจักรพรรดิ ที่มีความโดดเด่นอย่างการห่มผ้าสองชั้น ผ้านุ่งยกทองจีบหน้า พร้อมเครื่องประดับครบชุด โดยชุดไทยพระราชนิยมทั้ง 8 แบบ ล้วนสะท้อนรสนิยมและความละเอียดอ่อนของราชสำนักไทย และยังคงสวมใส่ในงานพิธีสำคัญจนถึงปัจจุบัน
สมเด็จพระพันปีหลวงทรงมีบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์และเผยแพร่ชุดไทยพระราชนิยม ทรงริเริ่มการออกแบบและส่งเสริมผ้าไทยให้คงความงดงามตามเอกลักษณ์ไทย พร้อมทั้งเผยแพร่วัฒนธรรมไทยสู่สายตาชาวโลก จนชุดไทยพระราชนิยมทั้ง 8 แบบ ได้กลายมาเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของราชสำนักไทยจนถึงปัจจุบัน
